MASAK Yükümlüleri
MASAK yükümlüleri, MASAK mevzuatı çerçevesinde parasal işlemlerle ilgili müşterini tanı ilkesi kapsamında kimlik tespiti, gerçek faydalanıcıyı tespit ve şüpheli işlemi bildirme gibi yasal yükümlükler altında olan gerçek ve tüzel kişilerdir. 5549 Sayılı Kanun’da ve ilgili diğer mevzuatta müşterini tanı yükümlülüğü olan MASAK yükümlü grupları tek tek belirtilmiştir.
MASAK Yükümlüsü Kimdir?
MASAK yükümlüsü, 5549 Sayılı Kanun başta olmak üzere ilgili mevzuat çerçevesinde kendisine MASAK bağlantılı sorumluluklar ve görevler yüklenmiş olan kişilerdir. MASAKyükümlüleri yaptıkları iş ve mesleklere göre belirlenmektedir. Bu yükümlü grupları meslek türü ve ticari faaliyet alanı esasına göre belirlenmiş olup genel itibariyle aşağıda gibidir.
Finansal Hizmet Sunan Yükümlüler
- Bankalar
- Kripto varlık şirketleri
- Ödeme kuruluşları ile elektronik para şirketleri
- Varlık yönetim şirketleri
- Finansman ve faktoring şirketleri
- Sermaye piyasası aracı kurumları ve portföy yönetim şirketleri
- Sermaye piyasalarda denetim yapan bağımsız denetim kuruluşları
- Finansal kiralama şirketleri
- Yatırım ortaklıkları
Tacir veya Esnaflar Olan Yükümlüler
- Araç ve vasıta alım satımını yapanlar
- Şans ve bahis oyunları oynatan şirketler
- Döviz büroları
- Kuyumcular
- Emlak komisyoncuları (emlakçıklar)
- Tarihi eser, antika ve sanat eseri alım satımı yapanlar
Diğer Yükümlüler
- Serbest çalışan muhasebeci, mali müşavir ve yeminli mali müşavirler.
- Serbest çalışan ve taşınmaz işlemleri veya tüzel kişi kuruluş işlemleri yapan avukatlar
- Spor kulüpleri
- Noterler
MASAK Yükümlüsü Olmanın Sonuçları
MASAK yükümlülüğünün en temel sonucu müşterini tanı ilkesine tabi olmaktır. Müşteriyi tanıma yükümlülüğü ise esasen aşağıdaki ilk dört sorumluluğu içermektedir. Bu müşteriyi tanıma görevi dışında ayrıca yükümlükler için bazı ek yükümlükler de getirilmiştir. Kanunda belirlenen bu yükümlülükleri toplam yedi madde olarak aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür.
1. Müşterinin kimliğini tespit etme yükümlülüğü,
2. Mevcut ise asıl faydalanıcıyı tespit etme yükümlülüğü,
3. İşlemi reddetme ve iş ilişkisini kesme yükümlülüğü,
4. Şüpheli bir durum varsa MASAK’a bildirim yükümlülüğü,
5. Şüpheli işlem bildirimi yapıldığını saklama yükümlülüğü,
6. Hazine ve Maliye Bakanlığı‘nın belirleyeceği iç denetim, kontrol ve risk yönetim esaslarına uyma yükümlülüğü,
7. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nı, MASAK’ı ve denetim elemanlarını bilgilendirme yükümlülüğü,
8. Belgeleri muhafaza ve gerektiğinde ibraz yükümlülüğü,
Bu yükümlülüklerin detaylarına müşterini tanı yükümlülüğü başlıklı yazımızda değindiğimiz için burada yeniden tekrar etmiyoruz. Bunun yerine mevzuatta yer alan “sürekli iş ilişkisi” kavramına değinmek yerinde olacaktır.
Sürekli İş İlişkisi
Sürekli iş ilişkisi, yükümlü ile müşteriler arasında hesap açma, kredi, kredi kartı, kiralık kasa, finansman, factoring, leasing, hayat sigortası veya bireysel emeklilik gibi uzun süreli ve devamlılık arz eden hizmetlerin verildiği iş ilişkisi anlamına gelmektedir. Eğer bu şekilde sürekli bir iş ilişkisi varsa MASAK yükümlüsüne de ek yükümlülükler gelmektedir. Birincisi sürekli iş ilişkisi tesisinde adres belgesi de yükümlü tarafından istenmektedir. İkincisi sürekli iş ilişkisi tesisinde, sadece müşterinin kendisi hakkında değil, iş ilişkisinin amacı ve mahiyeti hakkında da bilgi alınması gerekmektedir.
Hesap Blokeleri
Ayrıca MASAK yükümlüsü olan finansal şirketlerin özellikle bankaların ve kripto varlık şirketlerinin MASAK yükümlülükleri kapsamında şüpheli işlemler tespit etmeleri halinde bloke tedbiri uygulamaktadır. Özellikle yasadışı bahis suçları bağlatısı olduğundan şüphe edilen para transferlerinde yasadışı bahis blokesi konulmaktadır. Bu şekilde kara bağlantılı para transferleri nedeniyle konulan bloke tedbirlerine banka ve para bloke sebepleri başlıklı yazımızda detaylı şekilde değindik. Banka hesaplarına ek olarak benzer sebeplerle kripto hesaplarda MASAK blokesi işlemlerinin de uygulandığını belirtelim.
MASAK Yükümlülüklerine Uyumun Denetimi
Yukarıda sayılan iş ve meslek grupları ile belirtilen faaliyet alanlarında iştigal eden gerçek ve tüzel kişiler MASAK yükümlüsü sıfatını taşımaktadır. Bu sıfatın yasal sorumlulukları ise yine yukarıda açıklanmış olup yükümlüler bu yasal gerekliliklere uymak durumundadırlar. Nitekim MASAK, yerinde veya uzaktan yükümlülük denetimi yaparak yükümlülerin yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini denetlemektedir. MASAK tarafından görevlendirilen denetim elemanları, yükümlülerden her türlü bilgi, belge ve ticari defterleri, evrak ve kayıtları incelemeye ve yükümlüler ile çalışanlarından yazılı ve sözlü bilgi almaya yetkilidir. Denetim sonunda uyum denetimi raporu hazırlanır. Eğer inceleme sonucunda yükümlülük ihlali tespit edilirse yükümlülük ihlali inceleme raporu düzenlemektedir.
MASAK Yükümlülük İhlali
Müşterini tanı yükümlüğünün ihlali ve MASAK’a bildirim yükümlüğünün ihlali durumlarında kanunda yaptırım olarak para cezası öngörülmüştür. Söz konusu idari para cezaları dışında bazı yükümlülük ihlalleri için adli cezalar da öngörülmüştür Yaptırımı hapis cezası olan ve bu neden nispeten daha ciddi olduğu değerlendirilebilecek ihlaller ve bu ihlallerin cezaları şu şekildedir:
Yukarıda 5. nolu yükümlülük olarak belirtilen işlem bildirimi yapıldığını saklama yükümlülüğünün ihlali halinde yani MASAK’a şüpheli işlem bildiriminde bulunulduğunu, MASAK denetim elemanları ile mahkemeler dışında herhangi bir kişiye (işleme taraf olanlar dahil) açıklanması halinde 1-3 yıl arası hapis cezası ve 5.000 güne kadar adli para cezası öngörülmüştür. Ayrıca yine yukarıda 6, 7 ve 8 nolu yükümlülük olarak belirtilen denetim, belge muhafaza ve ibraz bağlantılı yükümlülüklerin ihlali halinde de 1 ila 3 yıl arası hapis ve 5.000 güne kadar adli para cezası söz konusu olacaktır. Yükümlüler dışında işlem yapan kişiler için bazı cezalar öngörülmüştür. Buna göre başkası adına işlem yaptığını yazılı olarak beyan edip yükümlüye bildirmeyen kişiler için 6 aydan 1 yıla kadar hapis veya 5.000 güne kadar adli para cezası söz konusudur.
Uygulamada Yapılan Hatalar
MASAK mevzuatına çerçevesinde yükümlü olan tüzel kişiler ve özellikle şirketler bu alanda uzman olmayan avukatlardan hukuki destek aldıklarında ortaya hukuka aykırı uygulamalar çıkmaktadır. Uygulamada hatalı hukuki yönlentirme alan bazı firmaların müşterilerin MASAK yükümlülüğü konusunda yasal tedbirler alırken 5549 Sayılı Kanuna ve KVKK’ya ters işlemler yapmaktadır. Bazı şirketler yükümlülük uyumu çerçevesinde gerekli yasal tedbirleri almamakta bazı şirketler ise yasanın getirdiği yükümlülüklerin dışına çıkıp hiçbir yasal dayanağı olmayan keyfi uygulamalar içine girmektedir. Gerçekten bazı büyük ve tanınmış şirketler müşterilerinden hiçbir hak ve yetkileri bulunmadığı halde hiçbir yasal dayanağı olmayan abes taahhütnameler istemekte ve MASAK mevzuatıyla hiç alakası olmayan ve KVKK’ya aykırı olan özel hayata ilişkin sorular sorulmaktadır.
Özellikle araç alım satımı yapan bazı bayilerde ve finansal hizmetler sağlayan bazı şirketlerde müşteriden bu şekilde hukuka aykırı belge ve taahhütler istendiği ve abes sorular yöneltildiği görülmektedir. MASAK’la ilgili mevzuat yükümlülere müşterilerini tanıma ve dolayısıyla kimliklerini tespit etme ve şüpheli bir durum varsa bunu bildirme yükümlülüğü getirmektedir ancak içeriği yasal dayanaktan yoksun olan taahhütnameler almayı ve abes sorular sormayı gerektirmemektedir. Dolayısıyla bu şekilde hatalı uygulamalar içinde olan şirketlerin mutlaka konunun uzmanı bir avukattan destek almalarını veya en azından danışmanlık hizmeti kapsamında yaptıkları işlemleri gözden geçirtmeleri uygun olacaktır.
