Gümrük Suçları

Gümrük suçları, başta gümrük kaçakçılığı olmak üzere malların gümrük mevzuatını ihlal edecek şekilde gümrükten geçirilmesi veya geçirilmesine teşebbüs edilmesidir. Gümrük işlemlerinin temel amacı, uluslararası ticareti düzenlemek, ülke ekonomisini korumak ve ülkeye sınırlarından yasadışı malların geçirilmesinin önüne geçmektir. Türkiye, coğrafi olarak doğu ile batıyı birleştiren ticaret yolları üzerinde yer almaktadır ve bu durum, gümrük suçları açısından kritik bir bölge olmasına neden olmaktadır. Bu bağlamda, Türkiye’de gümrük suçlarına yönelik hukuki düzenlemeler oldukça kapsamlıdır ve hem idari hem de adli yaptırımlar içermektedir. Bu makalede, Türkiye’de gümrük suçlarının tanımı, yöntemleri ve kapsamı ele alınacak; Kaçakçılık Kanunu, Türk Ceza Kanunu ve Gümrük Kanunu’ndaki ilgili düzenlemeler ışığında hukuki yaptırımları incelenecektir.

Gümrük Kaçakçılığı Suçu

Kaçakçılık, yasadışı yöntemler ile yapılan mal ticaret olarak tanımlanmaktadır. Gümrük kaçakçılığı suçu ise ülkelerin ticaret düzenlemeleri çerçevesinde yasaklanan ya da denetimi yapılmayan ürünlerin, yasal olmayan yollarla ülkelere sokulması veya bu ülkelerden çıkarılması, yanlış beyan verilmesi ya da gümrükten muaf tutulmuş malların amacı dışında kullanılması gibi eylemleri kapsayan kaçakçılık suçlarıdır.[1] Gümrük kaçakçılığı, hem ekonomik kayıplara yol açmakta hem de devletin ticaret üzerindeki denetim yetkisini zayıflatmaktadır. Aynı zamanda, bu durum yasal ticaret yapan işletmelere karşı haksız bir rekabet ortamı yaratmakta, bu işletmelerin ekonomik zarar görmesine ve piyasada eşitsizlik oluşmasına neden olmaktadır. Bu suçlar, Türkiye’de Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, Türk Ceza Kanunu ve Gümrük Kanunu kapsamında düzenlenmekte olup, devlete karşı işlenen ekonomik suçlar arasında önemli bir yer tutmaktadır.

Kaçakçılık Kanunu’ndaki Düzenlemeler

5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, gümrük kaçakçılığı suçları ve bu suçlara ilişkin cezaların belirlenmesinde temel düzenlemeleri içermektedir. 2007 yılında kabul edilen yasa, serbest ticaretin getirdiği yeni kaçakçılık yöntemlerine karşı daha kapsamlı ve etkili önlemler getirmektedir. Bu düzenlemeler, modern ticaretin gereksinimlerine uygun olarak, kaçakçılıkla mücadelede daha güçlü bir çerçeve sunmayı hedeflemiştir.

Gümrük Kaçakçılığı Suçunu Oluşturan Suç Tipleri

Kanunun 3. ve 7. maddeleri, gümrük kaçakçılığı suçlarını ve bu suçlara ilişkin cezaları düzenlemektedir. Bu maddeler altında yer alan fıkralar, kaçakçılık fiillerini çeşitli kategorilere ayırarak her biri için farklı yaptırımlar öngörmektedir. Yolcu yanında getirlen kaçak eşya suçuna gümrük kaçakçılığı suçu başlıklı makalemizde detaylı değinidimiz için burada diğer gümrük suçlarını ele alacağız.

Eşyayı Gümrüksüz Ülkeye Sokmak

İlk fıkradaki suç tipi, kaçakçılıkla mücadelede en temel suç türlerinden biridir ve ithalat kaçakçılığı olarak da bilinmektedir. Bu suçun konusu eşya olup, ithali yasak olmayan ve gümrük vergilerinden muaf olmayan eşya olmalıdır. Suçun amacı, devletin sınırları ve hâkimiyet yetkisinin korunmasıdır. Suçun faili, ülkeye mal ithal etmek isteyen herkes olabilir.[2] Bu fiil, ithali yasak olmayan bir malın gümrük beyannamesi olmadan ülkeye sokulmasıyla oluşur[3] ve genellikle kara sınırları, limanlar ve havaalanları gibi giriş noktalarında görülmektedir. Örneğin, sınır kapılarında araçların gizli bölmelerinde sigara, alkol gibi ürünlerin taşınması, lüks elektronik cihazların bavullarda saklanarak ülkeye getirilmesi veya tankerlerle kaçak yakıt sokulması bu suçun yaygın örneklerindendir.

Bu suçun nitelikli hali ise, eşyanın belirlenen gümrük kapıları dışından ithal edilmesidir.[4] Bu tür eylemler, devletin vergi kaybına neden olmakla birlikte, yasal ticaret yapan işletmelerin de zarar görmesine yol açmaktadır. Eşyayı gümrüksüz sokan kişiler için 1 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür.[5] Bu suçun tespiti halinde eşyanın müsaderesi de yapılmaktadır.[6] Ayrıca, suça iştirak eden herkes, müşterek fail olarak sorumlu tutulmaktadır.[7]

Aldatıcı Gümrük İşlemleriyle Mal İthali 

Sahte belgelerin kullanılması veya yanıltıcı işlemlerle gümrük vergilerinin kısmen ya da tamamen ödenmemesi, gümrük kaçakçılığı suçunun bu türünü oluşturmaktadır. Bu durum, mevzuata aykırı bir şekilde vergi kaybına yol açan eylemler arasında yer almakta ve yasal düzenlemeler çerçevesinde cezai yaptırımlarla karşılaşmaktadır.[8] Ceza Kanunu’nda suçun unsuru olan belge açıkça tanımlanmamıştır. Ancak öğretide bu kavram genellikle “hukuken değer taşıyan yazılı kâğıt” olarak ifade edilmektedir.[9] İkinci fıkrada düzenlenen suç tipi, ithalat ve ihracat işlemleri sırasınca malın cinsi, niteliği, miktarı ya da değeri hakkında eksik veya yanlış bilgi verilerek işlenen bir suçtur. Bu yöntemin amacı genelde daha düşük vergi ödemek ya da haksız kazanç sağlamaktır.

Tıbbi cihazlara yüksek vergi uygulanmasını önlemek amacıyla insülin iğnelerinin sıradan şırınga olarak beyan edilmesi veya akıllı telefon gibi yüksek vergili ürünlerin “elektronik bileşen” olarak sınıflandırılması bu suça örnek teşkil etmektedir. Ayrıca, kıymet düşürme yoluyla malın gerçek değerinden daha düşük bir fiyat beyan edilerek vergilerin azaltılması da sık karşılaşılan bir yöntemdir. Bu suçlar, hem devletin vergi kaybına yol açmakta hem de piyasadaki rekabet dengesini bozmaktadır.[10] Sahte belgeler düzenleyen veya kullanan kişiler, 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve on bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılmaktadır.[11] Kamu görevlilerinin sahte belge düzenlemesi durumunda ise ceza artırılmaktadır.[12]

Gümrükten Muaf Eşyayı İthal Amacına Aykırı Kullanmak veya Satmak

Özel kanunlara göre gümrük vergisinden muaf olarak ithal edilen eşyayı, belirlenen amacın dışında satan, devreden veya kabul eden kişiler, 6 aydan 2 yıla kadar hapis cezası ve 5 bin güne kadar adlî para cezası ile karşı karşıya kalmaktadır. [13] Altıncı fıkra kapsamında bahsedilen suç, ithalat sırasında belirli bir amaca yönelik olarak vergi muafiyeti tanınan ürünlerin bu amacın dışında kullanılması veya ticari amaçla satılması durumunda oluşmaktadır.[14] Örneğin, bir firmanın geçici ithalat rejimi kapsamında fuar için getirdiği ürünleri süresi dolmadan yerel pazarda satışa sunması ya da bir bireyin yurt dışından kişisel kullanım amacıyla getirdiği bir cep telefonunu ticari amaçla satması bu suça örnektir. Söz konusu suç tipi, çok failli bir suç olmakla birlikte, her bir kişi işlenen fiilden ayrı ayrı sorumlu tutulmaktadır.[15] Bu tür fiiller, gümrük mevzuatının kötüye kullanılmasına neden olduğu gibi, kamu kaynaklarının da suistimal edilmesi anlamına gelmektedir.[16]

İthalatı Yasak Ürünü Ülkeye Sokmak

İthali yasak ürünleri ülkeye sokma eylemi, kaçakçılık suçlarının en ciddi türlerinden biridir. Ulusal güvenlik, halk sağlığı veya kültürel mirası koruma amacıyla ithalatı yasaklanan ürünlerin yasaya aykırı bir şekilde ülkeye sokulması bu suçun temelini oluşturmaktadır. Suçun konusu, yasa gereği ithali yasak olan eşyadır.[17] Silah ve mühimmat gibi ürünlerin sınır kapılarında araçların gizli bölmelerine saklanarak taşınması, uyuşturucu maddelerin kara veya deniz yoluyla ülkeye sokulması ve yurt dışında ele geçirilen tarihi eserlerin yasa dışı yollarla Türkiye’ye getirilmesi, bu suça örnek teşkil etmektedir. Ayrıca, sahte ilaçların kaçak yollarla ithalatı da halk sağlığını tehdit eden ciddi bir suçtur. Bu tür fiiller, ekonomik zararların yanı sıra, ulusal güvenlik ve halk sağlığı üzerinde telafisi zor sonuçlar doğurabilir. Failler, 2 yıldan 6 aya kadar hapis cezası ve yirmi bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılmaktadır.[18] Aynı yaptırım, bu eşyanın bilerek satın alınması, satışa sunulması, satılması, taşınması veya saklanması durumunda bu eylemleri gerçekleştiren kişiler için de geçerlidir.[19]

İhracı Yasak Ürünü Ülke Dışına Çıkartmak

Sekizinci fıkrada belirtilen suç tipi ise, ihraç edilmesi yasaklanan ürünlerin yasa dışı yollarla yurtdışına çıkarılmasıyla oluşmaktadır. Burada suçun konusu olan eşyanın ihracının kanunla yasaklanmış olması gerekmektedir.[20] Türkiye’nin zengin kültürel mirasına ait tarihi eserlerin kaçakçılığı bu suç türüne örnek olarak gösterilebilir. Bunun yanı sıra, Türkiye’ye özgü doğal kaynakların, endemik bitki türlerinin veya minerallerin yasa dışı yollarla yurtdışına çıkarılması da bu kapsamda değerlendirilmektedir. Bu suç, yalnızca ekonomik ve kültürel zararlara yol açmakla kalmaz, aynı zamanda Türkiye’nin uluslararası itibarını da zedelemektedir.[21] Suçun niteliğine göre 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası verilmektedir.[22]

Sahte İşlemle Gümrük Teşviki Alma

Söz konusu kanunun 3. maddesinin 9. fıkrasına göre, ihracat gerçekleşmediği hâlde gerçekleşmiş gibi gösteren ya da ihracatın malını değiştiren kişi ise, bir yıldan beş yıla kadar hapis ve on bin güne kadar adli para cezası almaktadır.[23] Sahte işlemle gümrük teşviki alma, halk arasında “hayali ihracat” olarak bilinen ve oldukça yaygın bir suçtur. Bu fiil, gerçekte yapılmamış bir ihracat işlemini yapılmış gibi göstererek, devletten teşvik veya vergi iadesi alınmasıyla işlenmektedir. Örneğin, sahte faturalar ve belgeler düzenlenerek olmayan bir malın ihracatı yapılmış gibi gösterilmesi ya da düşük maliyetli bir ürünün yüksek değerli bir ürün gibi gösterilmesi bu suça örnek teşkil etmektedir.

Ayrıca beyan edilen eşya ile ihraç edilen eşya arasındaki farkın %10’u aşmaması durumunda, cezai işlem yerine Gümrük Kanunu’nun 3. maddesi çerçevesinde işlem yapılacağı belirtilmiştir.[24] Bu düzenleme, ihlalin belirli bir sınırın altında kalması halinde, daha hafif idari yaptırımlar uygulanmasını öngörerek orantılılık ilkesine uygun bir yaklaşım sergilemektedir. Hayali ihracat, yalnızca devleti doğrudan maddi kayıplara uğratmakla kalmaz, aynı zamanda uluslararası ticarette Türkiye’nin güvenirliğini olumsuz yönde etkilemektedir.[25]

Gümrük Bölgesine İzinsiz Girme

Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun 7. maddesi, izinsiz olarak gümrük bölgesine giren deniz taşıtları ve bu taşıtlarda bulunan yasak eşyalarla ilgili cezai düzenlemeleri içermektedir. Bu maddeye göre, bir gemi kaptanı, geçerli bir izni olmadan gümrük bölgesine girip sahile veya başka bir gemiye yanaşırsa ve gemide yasaklı eşya bulunursa, ya da yükleme belgelerinde belirtilmeyen eşyalar varsa, kaptan kaçakçılık suçundan sorumlu tutulmaktadır.[26] Örneğin, bir gemi kaptanı, gemisinde taşıdığı uyuşturucu maddeyi gümrük bölgesine sokarak sahile yanaşmaya çalıştığında, bu durum yasaya aykırıdır ve kaptan ağır cezalarla karşı karşıya kalabilir. Aynı şekilde, geminin taşıdığı yükleme belgelerinde yer almayan ticari eşyaların bulunması da suç teşkil etmektedir; örneğin, gemi belgelerinde sadece gıda maddelerinin taşıdığı belirtilirken, aslında gemide yasaklı silahlar ya da tehlikeli maddeler varsa, bu da kaçakçılık suçunu oluşturmaktadır.

Gümrük Suçlarında Cezayı Arttıran Haller

Örgüt Kapsamında Gümrük Suçları İşlenmesi

Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun 4. maddesine göre, suçların örgüt faaliyeti içinde işlenmesi durumunda ceza iki katına çıkmakta, üç veya daha fazla kişi tarafından işlenmesi halinde ise ceza yarı oranında artırılmaktadır. Ayrıca, tüzel kişi yararına işlenen suçlarda özel güvenlik tedbirleri uygulanmakta ve suçun, suçları önlemek ve araştırmakla yükümlü olan kişiler tarafından veya meslek ve sanatın sağladığı kolaylıklardan yararlanmak suretiyle işlenmesi halinde, verilecek ceza artırılmaktadır.[27] Örneğin, bir gümrük memurunun, kaçakçılık yapan bir firmaya rüşvet karşılığı yardım etmesi durumunda cezalar ağırlaştırılmaktadır. Bu fiilleri önlemekle yükümlü kişilerin göz yumması halinde, bu kişiler suçun müşterek faili olarak sorumlu tutulur.

Devletin Güvenliğini Tehdit Eden Gümrük Suçları

Devletin güvenliğini tehdit eden eşya ile işlenen gümrük kaçakçılığı suçlarında ise, verilecek hapis cezası 10 yıldan az olamaz. Sabit ya da seyyar tanklarla yapılan kaçak akaryakıt satışlarında ise cezalar iki katına çıkmaktadır. Bunun yanı sıra, kaçakçılık suçlarını Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenen belgede sahtecilik suçunu işleme suretiyle işleyen kişilere Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun 4. maddesinin 5. fıkrası uyarınca ayrıca bu suçtan da ceza verilmektedir.[28] Bununla birlikte, kanunun 3. maddesinin 23. fıkrasında yer alan düzenlemeye göre, kaçakçılık suçunun konusunu oluşturan eşyanın değerinin yüksek olması durumunda, faile uygulanacak cezaların en az yarı oranında artırılması öngörülmektedir.[29]

Gümrük Kaçakçılığına Teşebbüs

Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun 3. maddesinin 22. fıkrasında, kaçakçılık suçlarına ilişkin olarak, suç teşebbüs aşamasında kalmış olsa dahi, tamamlanmış gibi cezalandırılacağı belirtilmektedir. Kanun koyucu kaçakçılık suçlarının önleyici niteliğini göz önünde bulundurarak teşebbüs aşamasında olsa dahi tamamlanmış suç gibi cezalandırma yoluna gitmiştir.  Örneğin, kişinin gümrük işlemlerini tamamlamadan ve gerekli belgeleri düzenlemeden, eşyayı ülkeye sokmaya çalışması, gümrük kaçakçılığı suçuna teşebbüs olarak değerlendirebilir. Ancak, bu tür hareketler, gümrük suçlarında tamamlanmış suç gibi cezalandırılmaktadır.[30]

KAYNAKÇA

Ertem, Cihan, 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununa Göre Gümrük Kaçakçılığı Suçları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, A.Ü., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Ankara, 2022. (Çevrimiçi). Erişim adresi: _http://earsiv.cankaya.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/20.500.12416/6452/Thesis.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Orhan, Öznur, 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu Kapsamında İthalat Suçları ve Yaptırımları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul, 2022. (Çevrimiçi). Erişim adresi: https://openaccess.izu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12436/4769/762786.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Şahin, Dilara, 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunundaki İthalat Kaçakçılığı Suçları ve Kabahatleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul, 2011. (Çevrimiçi). Erişim adresi: https://nek.istanbul.edu.tr/ekos/TEZ/47648.pdf

Öz, Ersan; Erim, Ali, “Tüm Yönleri ile Gümrük Kaçakçılığı Suçlarında İştirak”, Gümrük&Ticaret Dergisi, 8. Sayı, 2016, s. 62-75. (Çevrimiçi). Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1020000

Turğut, Muhammed, “5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu Kapsamında Gümrük Kaçakçılığı Türleri”, Gümrük&Ticaret Dergisi, 30. Sayı, 2022, s. 22-34 (Çevrimiçi). Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1020000

https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5237.pdf

https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5607&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5

https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4458.pdf

[1] Turğut, Muhammed, “5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu Kapsamında Gümrük Kaçakçılığı Türleri”, Gümrük&Ticaret Dergisi, 30. Sayı, 2022, s. 23-24

[2] Öz, Ersan; Erim, Ali, “Tüm Yönleri ile Gümrük Kaçakçılığı Suçlarında İştirak”, Gümrük&Ticaret Dergisi, 8. Sayı, 2016, s. 64

[3] Ertem, 2022, s. 19-18

[4] A.g.m., s. 64

[5] 5607 syl. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu m.3/1– Erişim tarihi: 25.12.2024. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5607&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5

[6] A.g.e., m. 13

[7] Öz; Erim, 2016, s. 64

[8] Ertem, 2022, 29 vd.

[9] Öz; Erim, 2016, s. 65

[10] Ertem, 2022, s. 28

[11] 5607 syl. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu m.3/2 – Erişim tarihi: 25.12.2024. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5607&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5

[12] Öz; Erim, 2016, s. 65

[13] 5607 syl. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu m.3/6 – Erişim tarihi: 25.12.2024. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5607&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5

[14] Ertem, 2022, s. 50-52

[15] Öz; Erim, 2016, s. 70

[16] Ertem, 2022, s. 50

[17] Öz; Erim, 2016, s. 71

[18] 5607 syl. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu m.3/7 – Erişim tarihi: 25.12.2024. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5607&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5

[19] Öz; Erim, 2016, s. 71

[20] A.g.m., s. 72

[21] Ertem, 2022, s. 60

[22] 5607 syl. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu m.3/8 – Erişim tarihi: 25.12.2024. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5607&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5

[23] 5607 syl. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu m.3/9 – Erişim tarihi: 25.12.2024. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5607&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5

[24] Turğut, 2022, s. 28

[25] Öz; Erim, 2016, s. 73-74

[26] A.g.e., m. 7

[27] 5607 syl. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu m.4 – Erişim tarihi: 25.12.2024. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5607&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5

[28] Şahin, Dilara, 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunundaki İthalat Kaçakçılığı Suçları ve Kabahatleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul, 2011,, s. 23-24

[29] 5607 syl. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu m.3/23 – Erişim tarihi: 25.12.2024. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5607&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5

[30] Ertem, 2022, s. 26

St. Av. Esra Özer