Gümrük Cezaları
Gümrük cezaları adli ve idari yaptırım şeklinde farklı kanunlarda yer almaktadır. Türk Ceza Kanunu dışında ayrıca gümrük mevzuatı kapsamına giren bazı özel kanunlarda da gümrük suçları ve cezaları yer almıştır. Bu suçların cezalarını yer aldıkları kanunlara göre gruplandırıp incelemek gerekecektir.
I. TCK’daki Gümrük Suçu Cezaları
Gümrük suçlarına ilişkin cezalar içeren Türk Ceza Kanunu, gümrük kaçakçılığı suçuyla bağlantılı olarak belgede sahtecilik ve kamu zararına suçlar gibi konularda hükümler içermektedir. Türk Ceza Kanunu’nun 204. maddesi, resmi belgede sahtecilik suçunu düzenlemekte ve sahte belgelerle yapılan gümrük işlemlerine uygulanabilmektedir. Bu tür suçlar, gümrük işlemlerine ilişkin belgelerin sahte veya yanıltıcı şekilde hazırlanması ve yetkili mercilere doğru olmayan bilgilerle sunulması yoluyla işlenmektedir. Nitekim sahte belgeler kullanmak, gümrük denetimlerinden kaçmayı mümkün kılmakta ve bu durum, hem ekonomik hem de hukuki açıdan ciddi sonuçlar doğurmaktadır.[31]
Gümrük beyannamesinde kullanılan belgelerde, özellikle faturalar üzerinde yapılan manipülasyonlar, malların gerçek değerinin gizlenmesine olanak tanımaktadır. Sahte fatura, taşıma belgeleri veya gümrük beyannamesi gibi evraklarda yapılan değişiklikler, kaçakçılık suçlarıyla ilişkilendirilebilir ve bu durum, ciddi cezai müeyyidelerle sonuçlanabilir. Bu tür işlemler, gümrük vergilerinden kaçılmasını sağlayabilir ve yalnızca vergi kaybına neden olmaz, aynı zamanda uluslararası ticaretin güvenliğini tehdit ederek, yerel ekonomiye zarar vermektedir. Bunun yanı sıra, ithalatçılar veya ihracatçılar, eğer sahte veya eksik belgelerle, yasal olmayan malların geçişini sağlarsa yine gümrük cezalarıyla karşı karşıya kalabilirler.
Bu tür sahte işlemler ise gümrük denetimlerinin güvenirliğini sarsmakta ve suçu daha da gizlemektedir. Gümrük beyannameleri veya ithalat-ihracat belgelerinin sahte olarak düzenlenmesi veya kullanılması durumunda, faillere gümrük cezaları olarak 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası uygulanabilmektedir.[32]
II. Gümrük Kanunu’ndaki Cezalar
Gümrük cezaları bakımından Gümrük Kanunu, ithalat ve ihracat işlemlerinin usul ve esaslarını düzenleyen temel bir yasa olarak özellikle kaçakçılık suçlarının önlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Bu kanun, yanlış beyan ve belgelerdeki eksikliklere karşı uygulanacak cezaları detaylandırmaktadır.
1. Yanıltıcı Beyanda Bulunma
Gümrük Kanunu’nun 234. maddesi, gümrük beyannamesinde yanıltıcı bilgi verilmesini cezalandırmaktadır. Örneğin, ithal edilen ürünlerin cinsinin yanlış beyan edilmesi veya değerinin düşük gösterilmesi gibi durumlar bu kapsamdadır. Tespit edilmesi halinde, vergi kaybının 3 katı oranında para cezası uygulanır.[33]
2. Gümrük Rejimlerinin Kötüye Kullanılması
Kanunun 235. maddesi, transit taşımacılık veya geçici ithalat gibi gümrük rejimlerinin kötüye kullanılmasını suç olarak tanımlamaktadır. Örneğin, transit taşımacılık sırasında malların bir kısmının gizlice yurda sokulması veya geçici ithalat yoluyla getirilen makinelerin yurt içinde satılması bu madde kapsamında değerlendirilmektedir. Bu suçlarda da ağır para cezaları söz konusudur.[34]
3. Gümrük Cezalarında Hukuki Yaptırımlar
Gümrük suçları, yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda toplumsal ve devletin güvenlik yapısını da etkileyen ciddi suçlar arasında yer almaktadır. Bu suçlarla mücadele için çeşitli hukuki yaptırımlar öngörülmüş ve bu yaptırımlar, suçların türüne ve ciddiyetine göre farklılık göstermektedir. Gümrük suçlarına karşı uygulanan yaptırımlar, idari ve adli olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır.
4. İdari Gümrük Yaptırımları
İdari yaptırımlar, genellikle devletin ilgili idari kurumları tarafından uygulanan ve doğrudan mali kayıplara yol açan yaptırımlardır. Bu tür yaptırımlar, gümrük işlemlerinin yanlış veya usulsüz şekilde yapılması durumunda devreye girmektedir.
a. Para Cezaları
Gümrük suçlarıyla mücadele kapsamında, suçlulara uygulanan en yaygın gümrük cezaları para cezasıdır. Gümrük Kanunu’nun 234. ve 235. maddeleri, yanlış veya eksik beyan nedeniyle doğan vergi kaybını telafi etmek amacıyla idari para cezaları öngörmektedir. Gümrük beyannamesindeki yanlış beyan, sahte belge kullanımı veya gümrük muafiyetinin kötüye kullanılması gibi suçlarda, işlenen fiilin büyüklüğüne göre para cezası uygulanmaktadır. Para cezaları, suçun niteliğine göre değişmekte ve her yıl güncellenen ekonomik değerler dikkate alınarak belirlenmektedir. Örneğin, yanıltıcı beyan durumunda, beyanda eksik gösterilen tutarın üç katı oranında para cezası uygulanmaktadır. Bir ithalatçı, ithal ettiği elektronik cihazların değerini düşük göstererek 100.000 TL’lik vergi kaybına neden olursa, 300.000 TL idari para cezası ile karşılaşabilir.
b. Malların Müsaderesi
Gümrük cezalarından biri olarak nitelebilecek müsadere, bir güvenlik tedbiri olarak, suçun işlenmesinde kullanılan, suçun konusu olan veya suçtan elde edilen eşya ya da değerin kalıcı olarak sahibinden alınarak devlete geçirilmesidir.[35] Gümrük suçlarının en ciddi sonuçlarından biri, kaçak yollarla ithal edilen veya ihraç edilen malların müsadere edilmesidir. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun 13. maddesi, suçta kullanılan veya suç konusu olan malların kamu mülkiyetine geçirilmesini öngörmektedir.[36] Aynı zamanda, etkin pişmanlık nedeniyle fail hakkında cezaya hükmolunmaması veya kamu davasının düşmesine karar verilmesi, suç konusu eşya ile ilgili olarak müsadere hükümlerinin uygulanmasına engel teşkil etmemektedir.[37]
Malların müsaderesi, suçun ekonomik getirilerini tamamen ortadan kaldırmayı amaçlayan etkili bir yaptırım aracıdır. Örneğin, gümrük kontrolünde ele geçirilen kaçak sigaralar, müsadere edilerek imha edilir veya kamu yararına kullanılmak üzere devlete devredilir. Benzer şekilde yolcular için gümrük limitlerinin aşılması durumunda da el konulan mallar ya satış yoluyla tasfiye edilmektedir.
c. Ek Yaptırımlar
İdari yaptırımlar kapsamında, belirli sürelerle ticari faaliyet yasağı veya gümrük işlemlerinden menedilme gibi ek tedbirler de uygulanabilir. Özellikle tekrarlanan ihlallerde, ilgili firma veya kişinin ticari faaliyetleri durdurulabilir.
5. Adli Yaptırım Olarak Gümrük Cezası
Gümrük cezaları bakımından adli yaptırımlar, gümrük suçlarının daha ciddi ve organize olduğu durumlarda devreye giren yaptırımlardır. Bu tür suçlar genellikle kamu güvenliğine, sağlıklarına ya da devletin ekonomik düzenine doğrudan zarar verdiğinden, adli yaptırımlar daha ağır olmaktadır.
a. Hapis Cezaları
Gümrük kaçakçılığı suçlarına ilişkin en ağır yaptırımlardan biri hapis cezasıdır. Hapis cezaları, gümrük suçunun niteliğine göre değişiklik göstermektedir. Örneğin, sahte ihracat işlemleri yaparak devleti büyük ölçüde zarara uğratan bir kişi için hapis cezası kaçınılmazdır. Ayrıca, gümrük memurlarının rüşvet alarak suçlara iştirak etmesi durumlarında da ağır cezalar söz konusu olmaktadır. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun 3. maddesi hükmündeki kaçakçılık suçlarına karışan kişiler, suç türüne göre farklılaştırılmış hapis cezaları ile cezalandırılmaktadır.
b. Adli Para Cezaları
Gümrük cezalarından biri olan adli para cezaları, hapis cezasına ek olarak veya hapis cezasının alternatif bir yaptırımı olarak uygulanabilir. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu ve Türk Ceza Kanunu çerçevesinde, suçun ekonomik boyutu dikkate alınarak ağır para cezaları öngörülmüştür. Örneğin, hayali ihracat yaparak haksız kazanç elde eden bir firmanın sahibi, hem hapis cezası hem de elde ettiği haksız kazancın birkaç katı tutarında para cezası ile cezalandırılabilir.
c. Diğer Adli Yaptırımlar
Hapis cezası dışında, gümrük suçlarına karışan kişiler için uygulanan diğer adli yaptırımlar arasında, suç gelirlerinin müsaderesi, özgürlüğü kısıtlayıcı tedbirler ve belirli mesleklerden menedilme gibi yaptırımlar da yer almaktadır. Bu tür yaptırımlar ve gümrük cezaları, gümrük suçlarına karşı caydırıcılığı artırmayı amaçlamaktadır.
KAYNAKÇA:
[31] Orhan, Öznur, 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu Kapsamında İthalat Suçları ve Yaptırımları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul, 2022, s. 96
[32] 5237 syl. Türk Ceza Kanunu m.204 – Erişim tarihi: 25.12.2024. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5237.pdf
[33] 4458 syl. Gümrük Kanunu m. 234 – Erişim tarihi: 25.12.2024. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4458.pdf
[34] A.g.e., m. 235
[35] Ertem, 2022, s. 115
[36] 5607 syl. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu m.13/1– Erişim tarihi: 25.12.2024. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5607&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
[37] Orhan, 2022, s. 91
St. Av. Esra Özer
